2019.04.16 -

Tóm tắt

Nghiên cứu này được thực hiện nhằm vận dụng những dạng thức câu hỏi trong đề thi PISA và các bậc năng lực toán học mà đề thi PISA sử dụng để thiết kế một đề kiểm tra đánh giá (KTĐG) kết quả học tập (KQHT) môn Toán lớp 11 thuộc Chương trình giáo dục phổ thông (PT) hiện hành. Đề KTĐG sau khi thiết kế đã được đánh giá chất lượng và mức độ khả thi thông qua thực nghiệm trên hai nhóm học sinh (HS) thuộc hai trường THPT ở ngoại thành Hà Nội và phân tích kết quả thực nghiệm, vận dụng các lý thuyết khảo thí cổ điển và hiện đại. Kết quả nghiên cứu đã cho thấy ý nghĩa thực tiễn của việc ra câu hỏi KTĐG theo dạng thức câu hỏi của đề thi PISA đối với việc nâng cao chất lượng dạy học và KTĐG KQHT môn Toán ở PT hiện nay. Từ kết quả nghiên cứu, nhóm tác giả cũng đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động này trong các trường THPT.

 

Abstract

This research paper presents the outcomes of a study in the application of PISA item formats and its mathematic literacy framework in designing a test for assessing students’ learning outcomes in mathematics grade 11 in Vietnam. The assessment instrument, once having been designed, has been piloted in two groups of students coming from two upper-secondary schools located in a rural area of Hanoi. Analysis on the pilot results have been conducted, utilizing both traditional and modern testing theories to examine the quality and feasibility of the test. The research results have proved the significance of designing such a test towards the improvement of mathematics teaching, learning and assessment performance in secondary education nowadays. Based on the research results, some suggestions have been proposed to facilitate this assessment activity in individual secondary schools in Vietnam.

Từ khóa: bài kiểm tra, kiểm tra đánh giá, kết quả học tập, dạng thức câu hỏi, PISA, năng lực toán học

Key words: test, testing, assessment, learning outcomes, item format, PISA, mathematic literacy

 

1. Năm 2012, sự kiện Việt Nam lần đầu tham gia Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) do Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) khởi xướng và phát triển đã thổi một luồng gió mới vào hoạt động KTĐG KQHT trong các bậc học PT ở Việt Nam. Với việc sử dụng dạng thức các câu hỏi gắn liền với các tình huống thường xảy ra trong thực tiễn cuộc sống, bài thi PISA đã có những tác động nhất định đến cách thức thiết kế đề KTĐG KQHT, đặc biệt đối với các môn Toán và khoa học tự nhiên. Thay vì kiểm tra việc tái hiện kiến thức và thực hành các kỹ năng chuyên biệt, gắn liền với kiến thức môn học, nhiều giáo viên đã tìm cách thay đổi, học tập các hình thức câu hỏi mà bài thi PISA sử dụng để xây dựng câu hỏi KTĐG hướng tới khuyến khích học sinh (HS) vận dụng những kiến thức, kỹ năng môn học, kết hợp với tình cảm, thái độ đúng đắn để giải quyết hiệu quả một vấn đề mà các em có thể gặp trong thực tiễn cuộc sống.

Nằm trong xu hướng đó, nghiên cứu này đặt mục tiêu xây dựng một số đề KTĐG KQHT môn toán lớp 11 theo các dạng thức câu hỏi của đề thi PISA. Các câu hỏi được xây dựng theo tiếp cận đánh giá năng lực; được thử nghiệm trên một nhóm học sinh đến từ hai trường THPT thuộc hai huyện ngoại thành Hà Nội. Kết quả thử nghiệm được phân tích, đánh giá, vận dụng lý thuyết khảo thí cổ điển và hiện đại để đánh giá chất lượng câu hỏi và đề thi, từ đó có những điều chỉnh phù hợp nhằm đảm bảo đề KTĐG đạt những yêu cầu cơ bản của một đề thi và câu hỏi KTĐG.

2. Để có cái nhìn toàn diện về các loại hình câu hỏi đánh giá năng lực toán học của đề thi PISA, trước hết hãy tìm hiểu về Khung năng lực toán học (Framework for Mathematical Literacy) của Chương trình PISA.

Đối với Chương trình PISA, OECD định nghĩa “Năng lực toán học là khả năng của mỗi cá nhân trong việc lập công thức (formulate), vận dụng (employ) và diễn giải (interpret) Toán học trong nhiều ngữ cảnh khác nhau. Nó bao gồm khả năng suy luận toán học và sử dụng các khái niệm, quy trình, dữ kiện và công cụ để miêu tả, giải thích và dự đoán các hiện tượng. Nó giúp các cá nhân nhận ra vai trò của Toán học trong cuộc sống và có thể đưa ra những phán đoán và quyết định có cơ sở vững chắc mà mỗi người công dân với tinh thần xây dựng và tham gia đều cần phải có.”[1]

Nhằm xây dựng những câu hỏi phù hợp với mục tiêu là đánh giá mức độ sẵn sàng về năng lực toán học của học sinh lứa tuổi 15 để tham gia các hoạt động thực tiễn trong cuộc sống, Chương trình PISA xây dựng khung năng lực toán học phổ thông, được xác định bởi (i) các quy trình toán học, (ii) các nội dung toán học, và (iii) bối cảnh cho các câu hỏi toán học.

Năng lực toán học của học sinh được cho rằng toát lên từ việc các em thực hiện được các quy trình toán học, bao gồm: (1) lập công thức (formulate), (2) vận dụng (employ) và (3) diễn giải (interpret). Học sinh được yêu cầu thực hiện các quy trình toán học trên thông qua các bài toán được xây dựng theo các nội dung và bối cảnh như sau:

Các nội dung kiến thức trong Toán học, theo PISA bao gồm:

(1) Sự thay đổi và các mối quan hệ (Change and relationships)

(2) Hình phẳng và hình khối (Space and shape)

(3) Số lượng (Quantity)

(4) Sự không chắc chắn và dữ liệu (Uncertainty and data)

Các bối cảnh để xây dựng các câu hỏi toán học trong đề thi PISA bao gồm:

1. Cá nhân (Personal)
2. Nghề nghiệp (Occupational)
3. Xã hội (Societal)
4. Khoa học (Scientific)

Bên cạnh đó, Các năng lực toán học cũng được nhóm theo 3 cấp độ bao gồm: Cấp độ 1 (Ghi nhớ, Tái hiện); Cấp độ 2 (Kết nối, Tổng hợp), và Cấp độ 3 (Khái quát hóa, Toán học hóa) (Bảng 1)[2].

Bảng 1. Các cấp độ năng lực Toán học của PISA

Thời gian thí sinh làm một quyển đề thi là 120 phút. Thí sinh phải dùng bút chì để làm trực tiếp vào “Quyển đề thi PISA” (Thí sinh được phép sử dụng các đồ dùng khác như giấy nháp, máy tính bỏ túi, thước kẻ, compa, thước đo độ,… theo sự cho phép của người coi thi).3. Từ kỳ khảo sát năm 2006, mỗi đề thi PISA (booklet) bao gồm nhiều bài (unit). Mỗi bài có cấu trúc gồm hai phần: Phần một nêu nội dung tình huống (stimulus - có thể trình bày dưới dạng văn bản, bảng số liệu, biểu đồ,…), Phần hai là các câu hỏi (items), sử dụng cùng một tình huống đã cho. Trung bình mỗi đề thi có khoảng 50 – 60 câu hỏi. Tổng số bài trong toàn bộ dữ liệu đề thi PISA được chia vào các đề thi khác nhau để đảm bảo các HS ngồi gần nhau không nhận được cùng một đề thi, từ đó không thể trao đổi hoặc gian lận nhìn bài nhau trong quá trình làm bài. Mỗi đề thi sẽ đánh giá một số nhóm năng lực nào đó của một lĩnh vực nào đó và được đóng thành “Quyển đề thi PISA” để phát cho HS.

Kĩ thuật thiết kế đề thi cho phép mỗi đề thi có đủ số thí sinh tham gia làm đề thi đó nhằm mục đích đảm bảo độ giá trị khi thực hiện các thống kê phân tích kết quả.

Đề thi PISA phần Toán học sử dụng đa dạng các loại hình câu hỏi như:

• Câu TNKQ nhiều lựa chọn đơn giản hoặc phức hợp
• Câu hỏi Có/Không, Đúng/Sai đơn giản hoặc phức hợp
• Câu hỏi tự luận có cấu trúc đóng (dựa trên những trả lời cố định)
• Câu hỏi tự luận yêu cầu trả lời ngắn
• Câu hỏi tự luận có cấu trúc mở

Đối với mỗi câu hỏi, thí sinh thường được cho điểm theo 3 mức, tùy thuộc câu trả lời của thí sinh: Trả lời đầy đủ, Trả lời chưa đầy đủ, Không đạt. Tuy nhiên, cũng có nhiều câu hỏi đơn giản mà phần trả lời của thí sinh có thể được cho điểm theo 2 mức là: Trả lời đầy đủ và Không đạt. PISA sử dụng các mức này thay cho các khái niệm “Đúng”, “Đúng một phần”, “Không đúng”. Kết quả làm bài thường được mã hóa bởi các số 0, 1, 2 và 9 để nhập dữ liệu vào các phần mềm chuyên dụng, phục vụ công tác thống kê, phân tích kết quả làm bài của thí sinh.

4. Với khung năng lực và hình thức câu hỏi đánh giá năng lực toán học của đề thi PISA như trên, đề tài đã nghiên cứu xây dựng mục tiêu đánh giá theo năng lực Toán học, cấu trúc đề và đề kiểm tra đánh giá kết quả học tập Chương IV: Giới hạn và Chương V: Đạo hàm thuộc Chương trình Đại số 11.

Mục tiêu đánh giá được xây dựng dựa trên mục tiêu dạy học của hai chương, phát biểu theo 3 cấp độ năng lực toán học của đề thi PISA, như bảng 2 dưới đây.

Bảng 2. Mục tiêu đánh giá năng lực Toán học Chương IV và Chương V Đại số 11

            Trên cơ sở mục tiêu đánh giá đã xác định và lựa chọn các loại hình câu hỏi phù hợp để đánh giá từng mục tiêu, ma trận đề kiểm tra được xây dựng. Đề thi bao gồm 10 bài, 25 câu hỏi, trong đó có 19 câu trắc nghiệm khách quan và 6 câu tự luận. Điểm tối đa cho phần trả lời đúng mỗi câu hỏi là 0.4. Thời gian thí sinh làm bài là 50 phút. Phân bố câu hỏi và nội dung cũng như cấp độ năng lực mỗi câu hỏi sẽ đánh giá như Bảng 3.           

Bảng 3: Ma trận đề kiểm tra đánh giá KQHT Chương IV và Chương V Đại số 11

5.1. Từ bảng kết quả thống kê mô tả phân bố điểm của HS tham gia thực nghiệm (Bảng 4) và biểu đồ phân bố điểm (Hình 1), ta có điểm trung bình đạt được của nhóm HS tham gia thực nghiệm là 6.44 với độ lệch chuẩn 1.4, điểm thấp nhất là 3 và điểm cao nhất là 9, số điểm mà nhiều thí sinh đạt được nhất là 6. Với kết quả phân tích theo phân phối chuẩn như Hình 1, có thể kết luận đề thi đưa vào thực nghiệm đã khá tốt, đảm bảo đánh giá được các mức độ năng lực khác nhau của học sinh.
5. Lần thực nghiệm này được tổ chức tại hai trường THPT thuộc một huyện ngoại thành Hà Nội, với số học sinh tham gia làm bài kiểm tra ở mỗi trường lần lượt là 80 và 78 học sinh. Ngoài các mục đích đánh giá chất lượng đề thi và chất lượng câu hỏi, việc lựa chọn hai trường THPT trên cùng một địa bàn ngoại thành Hà Nội tham gia thực nghiệm còn nhằm mục đích so sánh xem kết quả làm bài có khác nhau giữa hai trường cùng khu vực. Dưới đây là kết quả thực nghiệm: